"Skuteczność szczepienia indywidualnego pacjenta zależy od wielu czynników osobniczych, w tym ogólnego stanu zdrowia osoby szczepionej oraz od przyjętej definicji skuteczności, czyli określenia przed czym ma chronić szczepionka” – zaznaczają autorzy adresowanego do lekarzy poradnika pt. „Jak odpowiadać na wątpliwości rodziców na temat szczepień?”, opracowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH).
Bo szczepionka może chronić m.in. przed:
- Śmiercią z powodu choroby zakaźnej,
- trwałymi powikłaniami choroby,
- zakażeniem wrodzonym,
- ciężkim przebiegiem choroby, który wymaga hospitalizacji,
- zakażeniem i każdym, nawet łagodnym zachorowaniem.
Są zatem szczepionki, które chronią przed wszystkimi tymi stanami i takie, które chronią przed jednym lub kilkoma z nich.
Skuteczność szczepienia u konkretnej osoby zależy m.in. od takich czynników jak:
- wiek osoby szczepionej;
- występujące u danej osoby choroby czy inne problemy zdrowotne;
- sposób podania szczepionki;
- czas, jaki upłynął od szczepienia;
- ewentualny, wcześniejszy kontakt z chorobą;
- rodzaj i jakość szczepionki.
Jak wysoka jest skuteczność różnych szczepionek
„Przykładowo, szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) jest bardzo skuteczna w ich zapobieganiu. Zwykle gwarantuje ochronę na całe życie, a jej skuteczność wynosi około 97-99 proc. u zdrowych dzieci, które otrzymają dwie dawki” – czytamy na stronie vaccination-info.eu.
Od razu dodajmy, dla porównania, jak kształtuje się skuteczność innych znanych szczepionek:
- Ospa wietrzna: 95 proc. i powyżej (długotrwała odporność po podaniu 2 dawek szczepionki)
- Błonica: powyżej 95 proc. (konieczne dawki przypominające)
- Krztusiec: 78-90 proc.(w zależności od rodzaju szczepionki), ochrona utrzymuje się przez 3-10 lat po ostatniej dawce (stąd warto, by osoby dorosłe porozmawiały ze swoim lekarzem na temat ewentualnego ponownego zaszczepienia)
- Tężec: powyżej 90 proc. (konieczne dawki przypominające)
- Nowy koronawirus SARS-CoV-2: do 95 proc.
- Grypa: 40-60 proc.
W niektórych przypadkach dana osoba może jednak zachorować, pomimo przyjęcia zalecanych dawek szczepionki przeciwko jakiejś chorobie. Jest to spowodowane tym, że w organizmie tej osoby nie wytworzyła się wystarczająca odporność na tę chorobę, lub odporność ta z czasem zmniejszyła się. W takich przypadkach jednak objawy choroby u tej osoby są często łagodniejsze niż w przypadku niezaszczepienia. Znacznie mniej prawdopodobne jest również zarażenie innych osób.
Zwykle jest niestety tak, że im bardziej pacjent wymaga ochrony z racji słabej odporności, tym gorzej odpowiada na szczepienie. Przykładowo osoby powyżej 65 lat, które ciężko chorują na grypę, jednocześnie słabo odpowiadają na szczepienie. Z tego powodu szczepionka przeciw grypie jest u osób starszych powyżej 65 lat umiarkowanie skuteczna pod względem ochrony przed zachorowaniem na grypę niezależnie od jej przebiegu (każdym zachorowaniem), ale jest znacznie bardziej skuteczna, jeżeli chodzi o uniknięcie hospitalizacji, a najskuteczniejsza pod względem zapobiegania zgonom z powodu grypy.
I tu właśnie dochodzimy do sedna sprawy. Kluczowa funkcja szczepień oraz najważniejsza miara ich skuteczności, to nie tyle zdolność do zapobiegania każdemu zachorowaniu, lecz istotne ograniczenie ryzyka ostrego przebiegu danej choroby u osób zaszczepionych oraz uniknięcie związanych z tym groźnych powikłań, z przedwczesnym zgonem włącznie. To właśnie dlatego warto się szczepić! Uznani eksperci zgodnie przekonują, że korzyści wynikające ze szczepień zdecydowanie przewyższają związane z nimi ryzyko (wystąpienia skutków ubocznych, tzw. NOP-ów).
Nie wszyscy kwalifikują się do szczepienia
Na koniec, w kontekście bezpieczeństwa i skuteczności szczepień, warto jeszcze przypomnieć, że zanim ktokolwiek zostanie dopuszczony do szczepienia musi najpierw przejść kwalifikację, której dokonuje lekarz.
Uniwersalnym przeciwwskazaniem do szczepienia w przypadku każdej szczepionki jest układowa, nasilona reakcja anafilaktyczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub reakcja anafilaktyczna na jakikolwiek składnik szczepionki. Dotyczy to wstrząsu anafilaktycznego prawidłowo rozpoznanego i zakwalifikowanego, tj. zajęcia co najmniej dwóch układów lub obrzęk jamy ustnej i/lub krtani.
Szczepionek żywych nie należy podawać w przypadku:
- ciężkich wrodzonych i nabytych niedoborów odporności,
- białaczki, chłoniaków,
- uogólnionego procesu nowotworowego,
- chemioterapii, radioterapii, wysokiej dawki sterydów,
- przeszczepienia szpiku,
- transplantacji narządów,
- ciąży.
Względnym przeciwwskazaniem do szczepień są:
- ostra choroba o ciężkim lub średnio ciężkim przebiegu, w tym wysoka gorączka, (łagodna choroba np. przeziębienie nie jest przeciwwskazaniem do szczepień),
- zaostrzenie choroby przewlekłej,
- wstrząs anafilaktyczny, w wywiadzie, który wystąpił w innej sytuacji (niezwiązanej z podaniem szczepionki).
U takich pacjentów ryzyko anafilaksji po szczepieniu jest wyższe.
W przypadku choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub zaostrzenia choroby przewlekłej powinno się poczekać do czasu ustąpienia objawów i poprawy stanu pacjenta.
To nieodzowne środki ostrożności, które podejmuje się m.in. po to, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych NOP-ów, a także by zapewnić skuteczność szczepienia.
