Popularne produkty jako źródło zagrożenia
Wśród najczęściej konsumowanych artykułów spożywczych znajdują się frytki, chipsy, gotowe posiłki w puszkach i saszetkach, słodkie napoje gazowane oraz różnego rodzaju fast food. Te wysokoprzetworzne produkty charakteryzują się łatwą dostępnością, atrakcyjną ceną i intensywnym smakiem. Niestety, regularne ich spożywanie negatywnie wpływa na organizm - przyczynia się do nadwagi, problemów z ciśnieniem krwi i cukrzycy drugiego typu, a także uszkadza zęby.
Mechanizm powstawania próchnicy
Rozwój próchnicy wymaga jednoczesnego wystąpienia kilku warunków: obecności szkodliwych bakterii (głównie S. mutans), diety bogatej w cukry o prostej budowie, nieodpowiedniej higieny jamy ustnej oraz niedoboru fluoru. Niestety, stworzenie takich warunków nie jest trudne.
Jak wyjaśnia specjalistka stomatologii dziecięcej, bakterie odpowiedzialne za próchnicę przedostają się do naszego organizmu już w pierwszych miesiącach życia od rodziców i towarzyszą nam praktycznie przez całe życie. Produkty spożywane przez dzieci często zawierają duże ilości prostych cukrów - białe pieczywo, przetwory z owoców, kremy czekoladowe, a także różnorodne słodycze. W połączeniu z niewłaściwą opieką nad zębami próchnica może rozwijać się bardzo szybko, szczególnie u najmłodszych, których tkanki zębowe są jeszcze słabo zmineralizowane.
Znaczenie zębów mlecznych
Błędne przekonanie, że zęby mleczne nie wymagają szczególnej opieki, stanowi poważny problem. Próchnica pierwszych zębów staje się źródłem infekcji dla zębów stałych, a przedwczesna utrata zębów mlecznych może prowadzić do problemów ortodontycznych i zaburzeń wzrostu szczęk u dorastających młodych ludzi.
Charakterystyka żywności ultraprzetworzonej
Żywność o najwyższym stopniu przetworzenia obejmuje szeroki asortyment produktów powszechnie dostępnych w sklepach. W krajach rozwiniętych stanowią one ponad połowę dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Ich popularność wynika z relatywnie niskich cen, prostoty przygotowania i intensywnego smaku, który zawdzięczają specjalnym procesom technologicznym i dodatkom chemicznym rzadko występującym w naturze.
Charakterystyczną cechą tej kategorii żywności jest minimalna zawartość włókna pokarmowego. Zboża używane w przemyśle przechodzą rafinację - proces oczyszczania mający na celu uzyskanie łatwo przyswajalnej formy surowca. W rezultacie długie łańcuchy węglowodanów złożonych zostają rozbite na mniejsze fragmenty, tworząc glukozę i sacharozę. Proces ten generuje również skrobię, której potencjał próchnicotwórczy dorównuje zwykłemu cukrowi.
Mechanizm oddziaływania na zęby
Wpływ wysoko przetworzonej żywności na rozwój próchnicy ma swoje naukowe uzasadnienie. Bakterie obecne w jamie ustnej, tworzące biofilm na powierzchni zębów, odżywiają się spożywanymi przez nas produktami, preferując szczególnie cukry proste. W procesie metabolizmu bakterie wytwarzają kwasy, które tworzą środowisko o niskim pH sprzyjające ich rozwojowi. Te same kwasy powodują demineralizację szkliwa, wypłukując z niego wapń i fosfor stanowiące 96% jego masy.
Intensywność zagrożenia próchnicą zależy od ilości spożywanych cukrów oraz czasu ich pozostawania na powierzchni zębów. Przetworzona żywność dostarcza znacznych dawek łatwo dostępnych węglowodanów prostych, często w formie przekąsek spożywanych między głównymi posiłkami, po których często zapomina się o higienie jamy ustnej.
Dodatkowe czynniki ryzyka
Próchnicotwórczy potencjał UPF wzmacniają inne elementy, takie jak brak substancji buforujących utratę składników mineralnych, głównie wapnia i jego związków. Niska zawartość błonnika pokarmowego, który wspierałby rozwój korzystnej mikroflory i byłby bezużyteczny dla bakterii próchnicowych, stanowi kolejny problem. Szczególnie niebezpieczne są napoje gazowane o bardzo kwaśnym odczynie i wysokiej zawartości cukru, które grożą nie tylko próchnicą, ale także kwasową erozją szkliwa.
Wpływ na zdrowie dziąseł
Badania międzynarodowych zespołów naukowych wskazują także na związek między dietą a stanem zdrowia dziąseł. Chociaż przewlekłe choroby przyzębia mają złożoną etiologię, niedobory witamin i składników mineralnych wynikające z nieprawidłowej diety osłabiają mechanizmy obronne tkanek. W połączeniu z szkodliwymi nawykami, takimi jak palenie tytoniu czy zaniedbywanie codziennej higieny, prowadzi to do chorób dziąseł w późniejszym okresie życia.
Skuteczna profilaktyka
Modyfikacja nawyków żywieniowych stanowi podstawę zapobiegania próchnicę. Rodzice powinni kształtować pozytywne wzorce od najwcześniejszych lat życia dziecka, zwracając uwagę na to, co i w jaki sposób spożywa ich pociecha.
Przykładem nieintencjonalnego wyrządzania szkody jest próchnica butelkowa, wynikająca z przedłużonego karmienia dziecka mlekiem lub słodkimi napojami. Od momentu wyrznięcia się pierwszego zęba należy koncentrować się na profilaktyce - przepłukiwać usta po posiłkach, używać szczoteczek napalcowych, a później wprowadzać pasty z fluorkami oraz organizować regularne wizyty adaptacyjne u dentysty.
Zalecenia żywieniowe
Optymalna dieta dla zdrowia zębów powinna opierać się na posiłkach przygotowywanych ze świeżych składników: warzyw, owoców, pełnoziarnistych produktów zbożowych oraz nabiału bogatego w wapń i witaminy wzmacniające układ kostny. Do picia najlepiej wybierać niesłodzone herbaty (czarną, zieloną, ziołową) oraz niegazowaną wodę. Warto ograniczyć dania instant, mrożone gotowce, przekąski i fast food.
Dostępne narzędzia profilaktyczne
W zapobieganiu próchnicę pomocne są proste i niedrogie środki: szczoteczka o miękkim lub średnim włosiu, pasta zawierająca fluor lub hydroksyapatyt oraz nitka dentystyczna. Codzienną rutynę można uzupełnić płukankami do ust, ale kluczowe znaczenie mają regularne wizyty kontrolne. Wczesne stadium próchnicy, manifestujące się kredowobiałymi plamami na zębach, można wyleczyć bez inwazyjnych zabiegów, oszczędzając dziecku nieprzyjemnych doświadczeń.
