Z babcinej apteczki

Zioła znane i stosowane powszechnie przez nasze babcie, odeszły do lamusa. Jednak przy ogólnym zwrocie ku zdrowemu stylowi życia i szeroko pojętej naturalności produktów, ziołolecznictwo wraca do łask.

Szałwia lekarska

Szałwia lekarska jest uznawana za jedną z najcenniejszych roślin leczniczych Europy. Od dawien dawna znane jest powiedzenie: "Contra vim mortis crescit salvia in hortis" lub "Kto ma szałwię w ogrodzie, tego bieda nie ubodzie". W przeszłości bywała nazywana nawet rośliną „świętą”. Surowcem leczniczym są liście i ulistnione wierzchołki pędów. Znajduje się w nich olejek eteryczny, który determinuje charakterystyczny korzenny zapach, a także polifenole. Napar z liści szałwii stosuje się głównie zewnętrznie do płukania gardła i jamy ustnej, jako skuteczny lek przeciwzapalny, odkażający i ściągający. Płukanki te pomocne są podczas leczenia anginy, zapalenia dziąseł. Szałwię można także stosować w formie okładów na trudno gojące się rany. Napary, nalewki i ekstrakty z tego zioła poleca się w nieżytach i stanach zapalnych przewodu pokarmowego, wzdęciach oraz przewlekłych biegunkach. W ostatnim czasie szałwii przypisuje się aktywność przeciwcukrzycową. Preparatów z szałwią nie należy przyjmować długotrwale ze względu na obecny w nich składnik olejku – tujon. Szałwia znajduje zastosowanie także w kuchni. Przyprawia się nią potrawy mięsne, drób oraz ryby. Świeże liście są ciekawym dodatkiem do sałat i dań z warzywami.

Melisa lekarska

Jest ziołem o bardzo przyjemnym zapachu zbliżonym do cytryny. Melisa lekarska to wspaniały, naturalny lek podnoszący na duchu i kojący skołatane nerwy. Napary z melisy pomagają uspakajać, łagodzić nudności i wymioty, pobudzają też apetyt. Herbatki łagodzą także objawy kolki jelitowej, biegunki i wszelkie problemy trawienne związane z nerwowością i nadpobudliwością. Zioło to jest użyteczne w stanach depresyjnych, panice, histeriach oraz w sytuacjach stresowych, którym towarzyszy przyspieszone bicie serca. Melisa lekarska łagodzi bóle miesiączkowe, bóle głowy, objawy niecierpliwości, bezsenności. Jej relaksujące działanie jest pożądane w leczeniu migren, zawrotów i bólów głowy oraz szumu w uszach. Pomaga w walce z lękami, zmęczeniem i drażliwością. Gorąca herbata z melisy lekarskiej wzmaga pocenie i przyczynia się do obniżenia gorączki. To doskonały lek dla dzieci w czasie przeziębień, grypy, kaszlu i kataru. Melisa posiada zdolność redukowania ilości wydzieliny z układu oddechowego, dlatego łagodzi męczący kaszel i astmę. Jej przeciwwirusowe właściwości wykorzystuje się w leczeniu opryszczki. Liście melisy wykorzystuje się także kulinarnie. Można je dodawać do sałatek, zup, marynat i sosów. Są wspaniałym składnikiem ponczów, napojów a nawet likierów.

Nagietek ogrodowy

W lecznictwie zastosowanie mają kwiaty nagietka, przy czym najbardziej cenione są kwiaty z odmian pomarańczowych. Obecne są nich saponiny, alkohole trójterpenowe, karotenoidy oraz niewielkie ilości olejku eterycznego. Ponadto w nagietku znajdują się związki żywicowe, śluzowe, flawonoidy, kwasy organiczne i spore ilości związków manganu. Nagietkowi przypisuje się działanie przeciwzapalne, wzmacniające i rozkurczowe. Napary z nagietka pobudzają czynności wydzielnicze żołądka, trzustki, dzięki czemu wspomagają procesy trawienne. Poleca się je w leczeniu nieżytów i niedokwaśności żołądka i jelit, także w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Ponieważ substancje obecne w nagietku znoszą stany skurczowe w przewodzie pokarmowym, preparaty nagietkowe zaleca się w przypadkach dolegliwości bólowych po operacjach żołądka i dróg żółciowych. Zaobserwowano, że nagietek ma właściwości przeciwzapalne i przeciwbakteryjne. Posiada zdolność unieczynniania toksyn powstających w trakcie rozwoju nowotworu w organizmie. Nagietek niszczy paciorkowce i gronkowce, dlatego znajduje zastosowanie w leczeniu stanów zapalnych krtani, gardła, jamy ustnej i spojówek. Związki zawarte w tym zielu wzmagają odporność własną organizmu, przyspieszają gojenie się ran, owrzodzeń i oparzeń.

Dziurawiec zwyczajny

Dziurawiec, czyli suszone kwiatostany rośliny, występują w postaci ziół do zaparzania, nalewek oraz tabletek. Wyciągi z dziurawca łagodzą objawy łagodnych form depresji, pomagają w leczeniu bezsenności, łagodzą dolegliwości migrenowe. Dziurawiec działa żółciopędnie, dzięki czemu pobudza trawienie. Poleca się je z do stosowania zewnętrznego na rany oraz do płukania w stanach zapalnych gardła z uwagi na właściwości dezynfekcyjne i przeciwzapalne. Ziele dziurawca zawiera czerwony barwnik hyperycynę, pseudohypericynę, flawonoidy (rutynę, kwercetynę), hiperozyd i olejki eteryczne. Obecne są w nim także witaminy A i C oraz bakteriobójcze garbniki. Preparaty z dziurawcem należy stosować w bardzo małych ilościach, bowiem ziele zwiększa wrażliwość skóry na słońce, co może prowadzić do poparzeń i uczuleń słonecznych.

Mięta

Napar z mięty Pliniusz Stary zalecał jako środek łagodzący migrenę. Homer wspominał w swych pracach o robotnikach, którzy przed wizytą gości nacierali stoły miętą – symbolem serdeczności. Benedyktyni pijali herbatę miętową, bowiem byli przekonani, że nadaje ona głosowi piękny dźwięk. Anglicy po dziś dzień doceniają walory smakowe mięty i serwują do wielu dań sos miętowy. Podstawową substancją czynną obecną w mięcie jest olejek eteryczny (Oleum Menthae piperitae). Stanowi on mieszaninę mentolu (powyżej 50%), mentonu (około 20%) i estrów mentolu oraz garbników i goryczy.

W ziołolecznictwie najczęściej stosuje się miętę w postaci naparów, wyciągów i herbatek komponowanych z liści miętowych. Podaje się je jako środek łagodzący zaburzenia trawienne, bóle brzucha, wzdęcia, kolki jelitowe i stany skurczowe przewodu pokarmowego. Mięta pomocna jest także w leczeniu schorzeń wątroby związanych ze zmniejszonym wydzielaniem żółci, w zapaleniach pęcherzyka żółciowego i przewodów żółciowych. Systematyczne pijanie naparów miętowych przynosi ulgę rekonwalescentom po przebyciu zapalenia wątroby, żółtaczki oraz w leczeniu kamicy żółciowej. Herbatka z mięty pobudza także apetyt i poleca się ją w przypadkach braku łaknienia.

Rumianek pospolity

Surowcem leczniczym są koszyczki kwiatowe rumianku. W nich zawarty jest złożony olejek lotny oraz związki flawonoidowe, kumaryna, gorycze, cholina, śluz. Koszyczki rumianku posiadają też kwasy organiczne (walerianowy, salicylowy) oraz żywicę. Rumianek działa wiatropędnie i przeciwskurczowo, dlatego napar do picia poleca się w przypadku nieżytów żołądka i jelit, przy wrzodziejącym ich zapaleniu. Herbatka z rumianku skutecznie łagodzi dolegliwości przy wzdęciach i kolce jelitowej. Sprawdza się także w różnych stanach zapalnych wątroby i pęcherzyka żółciowego. W wielu szpitalach pacjentom chorym na schorzenia dróg moczowych oraz po różnych zabiegach i operacjach urologicznych zaleca się picie w dość dużych ilościach naparu kwiatu rumianku pospolitego. Znane i doceniane są w ziołolecznictwie właściwości przeciwzapalne, antyseptyczne i przeciwalergiczne rumianku. Rumianek bywa często stosowany w przypadku małych dzieci, a nawet niemowląt, jako środek leczący objawy bólowe ze strony przewodu pokarmowego. Działanie wiatropędne rumianku pomaga w walce z kolkami i wzdęciami u najmłodszych. Napar oraz wyciąg rumianku (niekiedy w połączeniu z alkoholem) można także stosować zewnętrznie. Takie okłady poleca się przy stanach zapalnych skóry, przy obrzękach i trudno gojących się ranach. Gaziki nasączone rumiankiem pomagają na zapalenie spojówek i powiek oczu, także na tle alergicznym. Kwiat rumianku zastosowany jako dodatek do kąpieli wzmacnia oraz łagodzi objawy reumatyzmu. Rumianek pospolity wchodzi też w skład różnych preparatów, maści i mieszanek ziołowych, szamponów rozjaśniających włosy i kosmetyków.

dr Aleksandra Czarnewicz-Kamińska

www.dieta.pl