O wszystkim, co warto wiedzieć na temat stenoz kanału kręgowego, opowiada dr n. med. Artur Balasa, specjalista neurochirurgii z Warszawy, założyciel Centrum Medycznego NeuroEksperci.
Czym jest stenoza
Stenoza kanału kręgowego to zwężenie przestrzeni, przez którą przebiega worek oponowy wraz z korzeniami nerwowymi. Kanał kręgowy można wyobrazić sobie jako cylinder. Od przodu ograniczają go trzony kręgów i krążki międzykręgowe, po bokach i z tyłu znajdują się stawy międzykręgowe. Dodatkowo od tyłu i od wewnątrz otacza go podwójne więzadło żółte.
- Z wiekiem i na skutek zmian zwyrodnieniowych krążki ulegają odwodnieniu i często uwypukleniu, stawy w procesie choroby zwyrodnieniowej powiększają się, a więzadła żółte ulegają pogrubieniu. Wszystko to powoduje, że przestrzeń staje się coraz ciaśniejsza, a nerwy zostają uciśnięte. Należy jednak podkreślić, że sama stenoza, nawet znacznego stopnia, widoczna w badaniu rezonansu magnetycznego, nie zawsze musi prowadzić do objawów klinicznych - tłumaczy dr Artur Balasa.
- Może to być efektem wielu różnych czynników, takich jak choćby indywidualna szerokość kanału kręgowego, elastyczność i adaptacja struktur nerwowych czy subiektywna percepcja bólu.
Rodzaje stenozy
W zależności od tego, która część kanału ulega zwężeniu, wyróżnia się różne typy choroby. W stenozie centralnej zwężenie obejmuje cały worek oponowy. W stenozie zachyłkowej problem dotyczy bocznych części kanału i może występować jednostronnie, co skutkuje objawami do jednej z kończyn. Istnieje również stenoza otworowa, związana ze zwężeniem otworów międzykręgowych, przez które wychodzą nerwy rdzeniowe
- W praktyce klinicznej najczęściej spotyka się postać mieszaną, centralną i zachyłkową - mówi specjalista.
Kogo dotyczy problem
Stenoza lędźwiowa jest chorobą typową dla osób starszych i jedną z najczęstszych przyczyn niepełnosprawności u osób po 65. roku życia. Zmiany pojawiają się najczęściej na poziomie L4–L5, czyli w dolnym, ale nie najniższym segmencie lędźwiowym. Oprócz wieku istotne są także predyspozycje genetyczne – u niektórych osób zwężanie kanału postępuje szybciej, a pierwsze objawy mogą wystąpić wcześniej.
Objawy
U części osób stenoza przebiega bezobjawowo, ale w większości przypadków prowadzi do charakterystycznych dolegliwości.
- Najczęściej jest to ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej („krzyża„) oraz tak zwane chromanie neurogenne - tłumaczy neurochirurg. - Polega ono na tym, że w trakcie chodzenia pojawia się ból, drętwienie lub osłabienie nóg, które zmuszają chorego do zatrzymania się. Objawy zwykle ustępują po krótkim odpoczynku lub pochyleniu się do przodu. Dystans, po przejściu którego występują dolegliwości, bywa zmienny. U niektórych osób jest to zaledwie kilkanaście metrów, u innych kilkadziesiąt, a u części dopiero kilkaset. Pacjenci często opisują ten stan jako „odcinanie nóg”.
W miarę postępu choroby mogą pojawiać się również inne dolegliwości. Typowe są bóle promieniujące do kończyn dolnych, zaburzenia czucia, a w cięższych przypadkach niedowłady (deficyty ruchowe). Długotrwała stenoza może prowadzić do zaniku mięśni, najczęściej podudzia, co powoduje widoczną asymetrię w obrębie kończyn dolnych. Niekiedy pojawiają się również zaburzenia zwieraczowe, na przykład problemy z oddawaniem moczu. Mechanizm tych objawów wiąże się z uciskiem na nerwy i zaburzeniem ukrwienia korzeni nerwowych, co skutkuje gorszym przewodzeniem impulsów nerwowych.
Diagnostyka
Podstawowym badaniem jest rezonans magnetyczny odcinka lędźwiowego, zwykle wykonywany bez kontrastu. Tomografia komputerowa bywa pomocna, szczególnie przy ocenie struktur kostnych, na przykład w przypadku zwapnień, które trzeba uwzględnić podczas planowania operacji. W sytuacjach wątpliwych lekarz może zlecić również badanie elektromiograficzne (EMG), które pozwala odróżnić stenozę od innych przyczyn podobnych objawów, takich jak chromanie naczyniowe.
Leczenie
Postępowanie zależy od stopnia nasilenia choroby i jej objawów. Bezobjawowa stenoza nie wymaga leczenia. W przypadkach, gdy występują bóle, ale nie ma wyraźnych deficytów neurologicznych, stosuje się leczenie zachowawcze. Obejmuje ono leki przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz preparaty rozluźniające mięśnie. Fizjoterapia jest standardowym elementem terapii chorób kręgosłupa, jednak w przypadku stenozy jej skuteczność bywa ograniczona.
- W bardziej zaawansowanych sytuacjach często konieczna jest operacja polegająca na bezpośrednim odbarczeniu kanału kręgowego i struktur nerwowych - konkluduje dr Artur Balasa.
Metody operacyjne
Obecnie coraz częściej wykonuje się laminotomię, czyli częściowe usunięcie tylnego fragmentu kręgu. Zabieg przeprowadza się pod mikroskopem i metodą „over the top”, dzięki czemu można odbarczyć obie strony przez jednostronne dojście.
- Tradycyjna laminektomia, polegająca na usunięciu całego tylnego łuku kręgu, choć dawniej uznawana była za złoty standard, dziś stosowana jest już sporadycznie, ponieważ jest ona bardziej obciążająca dla pacjenta. Jeśli oprócz stenozy występuje również niestabilność, na przykład w przebiegu kręgozmyku, może być konieczne zastosowanie implantów stabilizujących - opisuje specjalista CM NeuroEksperci.
W niektórych ośrodkach wykorzystuje się także implanty międzywyrostkowe, jednak ich skuteczność budzi kontrowersje i obecnie nie są traktowane jako podstawowa metoda leczenia.
Charakter operacji i rehabilitacja
Operacje z powodu stenozy w zdecydowanej większości przypadków mają charakter planowy. Rzadko zdarza się, aby choroba nagle pogorszyła się do takiego stopnia, by wymagała natychmiastowej interwencji chirurgicznej. Ponieważ pacjenci są zazwyczaj w starszym wieku, dąży się do tego, aby zabiegi były jak najmniej obciążające, a czas operacji i rekonwalescencji możliwie krótki.
Po zabiegu pacjent pionizowany jest bardzo szybko, czasem jeszcze w dniu operacji, a najpóźniej następnego dnia. Rehabilitacja rozpoczyna się po około dwóch tygodniach i polega głównie na wzmacnianiu mięśni przykręgosłupowych, co tworzy naturalny gorset mięśniowy. Operacje stenozy w większości przypadków nie wymagają powtarzania. Trzeba jednak pamiętać, że choroba zwyrodnieniowa jest procesem postępującym i po latach może pojawić się zwężenie na innym poziomie kręgosłupa.
Stenoza kanału kręgowego to choroba, której nie należy lekceważyć, ale też nie zawsze musi oznaczać konieczność operacji. Kluczem jest właściwa diagnostyka i indywidualnie dobrane leczenie. Dzięki nowoczesnym technikom neurochirurgicznym większość pacjentów może liczyć na znaczną poprawę jakości życia.
