Co Polacy wiedzą o chorobach otępiennych?

Co jest naturalną częścią starzenia się?

Warto podkreślić, że ponad połowa badanych – aż 65 procent – uznaje, że trudności z pamięcią lub koncentracją to naturalna część procesu starzenia się. Co więcej, aż 58 procent respondentów, że problemy z pamięcią są typowe dla starszego wieku i nie muszą świadczyć o chorobie otępiennej. Podobnie postrzegane są problemy z koncentracją oraz wykonywaniem codziennych czynności. Z kolei za sygnały ostrzegawcze, mogące świadczyć o rozwijającej się chorobie, Polacy uznają przede wszystkim problemy z mową i językiem, zaburzenia myślenia oraz zaburzenia orientacji.

Boimy się trudności w codziennym życiu

Zapytani o to, jakich objawów obawiają się najbardziej, respondenci wskazywali przede wszystkim problemy z wykonywaniem codziennych czynności, a także zaburzenia myślenia i pamięci. Jednocześnie badanie pokazało, że Polacy mają świadomość działań, które mogą wpłynąć na spowolnienie rozwoju objawów otępiennych. Wśród najczęściej wymienianych znalazły się ćwiczenia fizyczne, zdrowy, regularny sen, trening poznawczy (np. gry pamięciowe, łamigłówki, nauka nowych rzeczy) oraz aktywność społeczna, taka jak utrzymywanie kontaktów towarzyskich czy rozmowy. Paradoksalnie, dieta i leki były wskazywane jako czynniki mniej istotne.

Wymienione przez respondentów działania profilaktyczne są bardzo ważne, lecz nie obejmują wszystkich aspektów, o które należy zadbać. Oprócz aktywności fizycznej, umysłowej i społecznej, zdrowa dieta i kontrola chorób przewlekłych są również bardzo istotne. Zbilansowane odżywianie, szczególnie dieta śródziemnomorska, bogata w warzywa, owoce, ryby, oliwę z oliwek i orzechy w połączeniu z ograniczeniem spożycia czerwonego mięsa, tłustych potraw i cukru, pomaga utrzymać prawidłową masę ciała. Otyłość zwiększa ryzyko rozwoju otępienia. Konieczne jest także leczenie chorób przewlekłych, takich jak nadciśnienie, cukrzyca czy hipercholesterolemia (podwyższony poziom cholesterolu we krwi), ponieważ mogą one prowadzić do uszkodzeń naczyń krwionośnych w mózgu i w konsekwencji do pogorszenia funkcji poznawczych. Zależności te zostały potwierdzone w badaniach nad otępieniem naczyniowym.

– mówi dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska.

Nie można również zapomnieć o leczeniu zaburzeń psychicznych, w tym depresji, która zwiększa ryzyko otępienia, zwłaszcza u osób starszych, a także zaburzeń lękowych czy przewlekłego stresu. Ważne jest też ograniczenie, a najlepiej całkowita rezygnacja z używek i alkoholu. Długotrwałe spożywanie alkoholu ma toksyczny wpływ na mózg i może prowadzić do zaburzeń poznawczych. Warto także zadbać o sprawność wzroku i słuchu, ponieważ trudności percepcyjne mogą dodatkowo pogarszać funkcje poznawcze oraz utrudniać ich kompensację.

– podsumowuje dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska.

Tylko 18% deklaruje, że ma osoby z chorobami otępiennymi w swoim otoczeniu

Co ciekawe, aż 82 procent respondentów deklarowało, że w ich najbliższym otoczeniu nie ma osób z chorobami otępiennymi, co może sugerować niedostrzeganie lub nieidentyfikowanie takich przypadków w rodzinie czy wśród znajomych.

Duża część osób podaje zaburzenia pamięci, problemy z koncentracją, problemy z wykonywaniem codziennych czynności jako objawy związane z naturalnym procesem starzenia się człowieka. Jednocześnie te same objawy wskazywane są jako objawy niepokojące w zakresie własnej osoby, które miałby skłonić do poddania się badaniu w kierunku problemów z pamięcią. Widać tutaj rozdzielenie pomiędzy spostrzeganiem objawów u starzejących się członków rodziny, gdzie ma miejsce większa akceptacja nieprawidłowości, w stosunku do objawów odnoszących się do własnej osoby, gdzie taka tolerancja jest dużo mniejsza. Nie można jednak liczyć na zachowanie świadomości objawów przy początkowych stadiach otępienia, ponieważ szacuje się, że nawet 30-40% osób nie spostrzega problemów poznawczych przy rozwijającej się chorobie. Konieczne jest wsparcie najbliższego otoczenia i członków rodziny w rozpoznawaniu zaburzeń poznawczych. Konieczna jest większa świadomość procesów dotyczących starzenia się i większa umiejętność rozpoznawania objawów będących podstawą do kontaktu ze specjalistą.

podsumowuje lek. Piotr Ślifirczyk.

Według szacunków choroba Alzheimera dotyka w Polsce około 357 tysięcy osób. Wraz ze starzeniem się społeczeństwa liczba ta będzie rosła. Tymczasem wczesna diagnoza oznacza szansę na dłuższe zachowanie samodzielności, poprawę jakości życia i zmniejszenie obciążenia, jakie choroba nakłada na rodzinę.

Raport „Świadomość Polaków w zakresie chorób otępiennych i zaburzeń pamięci” został oparty na wynikach badania opinii przeprowadzonego w maju 2025 r. na Ogólnopolskim Panelu Badawczym Ariadna, na ogólnopolskiej próbie osób w wieku od 18 lat wzwyż. W badaniu wzięło udział N=1090 respondentów. Kwoty dobrano według reprezentacji w populacji Polaków dla płci, wieku i wielkości miejscowości zamieszkania. Badanie przeprowadzono metodą CAWI.

Sylwetki ekspertów:

Lek. Piotr Ślifirczyk – neurolog, Absolwent Akademii Medycznej w Warszawie. Specjalista neurologii, od 20 lat zajmuje się diagnozowaniem i leczeniem schorzeń neurologicznych, a także wsparciem dla chorych i ich bliskich w zakresie postępowania i opieki. Doświadczenie w pracy z pacjentami zdobywał zarówno w warunkach szpitalnych oraz w poradniach specjalistycznych.

Dr hab. n. med. Katarzyna Polanowska – neuropsycholog, doktor habilitowana nauk medycznych i nauk o zdrowiu, specjalistka psychologii klinicznej ze specjalistycznym szkoleniem szczegółowym w zakresie neuropsychologii klinicznej człowieka dorosłego. Zajmuje się diagnostyką zaburzeń poznawczo-behawioralnych, diagnostyką narastających zaburzeń pamięci i zespołów otępiennych, diagnostyką funkcjonowania poznawczego dla celów rehabilitacji neuropsychologicznej oraz diagnostyką różnicową funkcjonalnych zaburzeń poznawczych o obrazie deficytów mózgowych.