Temperament – zespół względnie stałych cech zachowań, przejawiających się w poziomie i sile reakcji
Temperament jako element psychiki wywiera pewien wpływ na życie człowieka przejawiający się w poziomie i sile reakcji. Reaktywność wg. Strelaua to cecha organiczna, która determinuje względnie stałe różnice indywidualne w wielkości reakcji.
Ludzie nisko reaktywni:
zasadniczy jednorodny wybór czynności
czynny walczący styl regulacji
duża efektywność pracy
dobrze pracuje przy dużym obciążeniu
duża odporność na zmęczenie
nie unika wymiany zdań
niezależne zachowanie w grupie
Ludzie wysoko reaktywni:
przygotowawczy wybór czynności
bierny poddający się styl regulacji i asekuracyjna strategia działania
mała efektywność pracy
źle znosi duże obciążenia
mała odporność na zmęczenia
konformistyczne zachowanie w grupie
Inteligencja – zdolność spostrzegania zależności i wyciągania wniosków. Zatem szybkość i dokładność zdolności poznawczych jest wyznacznikiem inteligencji
Podstawowe wymiary inteligencji:
Typologia Pawlowa
Cztery podstawowe właściwości ośrodkowego układu nerwowego:
siła procesu pobudzenia – zdolność komórki nerwowej do pracy przejawiająca się w wydolności funkcjonalnej;
siła procesu hamowania – łatwość, z jaką układ nerwowy tworzy warunkowe reakcje hamulcowe (wygaszanie, różnicowanie, opóźnianie);
równowaga procesów nerwowych – stosunek siły pobudzenia do siły hamowania (cecha wtórna);
ruchliwość procesów nerwowych – zdolność układu nerwowego do szybkiej zmiany procesu pobudzenia w proces hamowania.
[-------]
Interakcyjna teoria temperamentu Thomasa i Chess
aktywność – aspekt motoryczny;
rytmiczność – regularność funkcji biologicznych;
zbliżanie się – wycofywanie – pierwotna reakcja na nowy bodziec;
łatwość przystosowania – łatwość zmiany zachowania dziecka w pożądanym kierunku;
próg reagowania – siła bodźca potrzebna do wywołania zauważalnej reakcji;
siła reakcji – poziom energetyczny reakcji
jakość nastroju – proporcja emocji pozytywnych do negatywnych
roztargnienie – skuteczność, z jaką bodźce zewnętrzne odwracają uwagę dziecka od tego, co robi
zasięg uwagi i wytrwałość – czas poświęcony aktywności i zdolność jej kontynuowania pomimo bodźców rozpraszających.
Temperament trudny (10% dzieci): brak regularności, wycofywanie się, trudności w przystosowaniu, duża siła reakcji, przewaga emocji negatywnych
Regulacyjna teoria temperamentu Strelaua
Zespół formalnych i względnie stałych pierwotnie biologicznie zdeterminowanych cech
zachowania przejawiających się w poziomie energetycznym i czasowych parametrach reakcji.
Poziom energetyczny zachowania:
reaktywność – cecha determinująca charakterystyczną dla jednostki wielkość (intensywność) reakcji, niska reaktywność oznacza duże zapotrzebowanie na stymulację;
aktywność – cecha przejawiająca się w ilości i zakresie podejmowanych działań
o określonej wartości stymulacyjnej.
Charakterystyka czasowa zachowania:
szybkość reakcji – czas utajenia
tempo przebiegu reakcji – maksymalna możliwa częstość występowania reakcji jednorodnych w czasie
trwałość – czas utrzymywania się reakcji po zaprzestaniu działania bodźca
rytmiczność – regularność odstępów czasowych między reakcjami jednorodnymi
ruchliwość – zdolność przestawienia się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.
Cechy temperamentu wg RTT:
żwawość – tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności i do łatwej zmiany jednego zachowania na inne;
perseweratywność – tendencja do powtarzania i kontynuowania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca;
wrażliwość sensoryczna – zdolność reagowania na bodźce o małej wartości stymulacyjnej;
reaktywność emocjonalna – tendencja do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje;
wytrzymałość – zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub silnie stymulującej aktywności oraz silnej stymulacji zewnętrznej;
aktywność – tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej.
Wrażliwość sensoryczna
Wymiar ten określa zdolność reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej. Należy do cech temperamentu opisujących charakterystykę energetyczną zachowania.
Osoby z bieguna dodatniego wykazują dużą wrażliwość zmysłową i emocjonalną, są wrażliwe, delikatne, wysubtelnione emocjonalnie, ujawniają spostrzegawczość, czujność i otwartość na otoczenie.
Biegun ujemny wiąże się z małą wrażliwością zmysłową i emocjonalną (potrzeba silnych bodźców, by powstało wrażenie lub, aby wzbudzić emocję), brakiem spostrzegawczości, gorszym odbiorem bodźców z otoczenia.
[-------]
Reaktywność emocjonalna
Należy do cech temperamentu opisujących charakterystykę energetyczną zachowania.
W biegunie dodatnim opisuje tendencję do intensywnego reagowania na bodźce wywołujące emocje. Osoby te cechują się dużą wrażliwością i małą odpornością emocjonalną. W trudnych sytuacjach załamują się, często przeżywają stany napięcia emocjonalnego, wycofują się z kontaktów społecznych i unikają sytuacji trudnych.
Na przeciwnym biegunie znajdują się jednostki mniej pobudliwe (reagują emocjami słabiej i trudniej), bardziej dojrzałe i stabilne emocjonalnie. Osoby te są bardziej odporne na sytuacje zagrożenia, ich zachowanie nie ulega dezorganizacji pod wpływem stresu.
Wytrzymałość
Cecha ta dotyczy zdolności do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub silnej stymulującej aktywności oraz pracy przy dużych obciążeniach.
Osoby wytrzymałe (biegun dodatni) są zdolne do znoszenia trudów i niewygody, potrafią pracować w niekorzystnych warunkach zewnętrznych, cechują się wytrwałością i sumiennością, są odporne na zagrożenie.
W biegunie ujemnym wymiar ten świadczy o małej wytrzymałości, kłopotach w znoszeniu dużego obciążenia fizycznego i psychicznego, silnej reakcji na zagrożenie i sytuacje trudne. Łączy się z brakiem wytrwałości w działaniu, tendencją do poddawania się i wycofania w obliczu trudności.
Aktywność
Należy także do cech temperamentu opisujących charakterystykę energetyczną zachowania – jest to nasilenie tendencji do podejmowania zachowań silnie stymulujących.
Biegun dodatni wskazuje na dużą aktywność zawodową, społeczną i fizyczną. Osoby na nim ulokowane są ekspansywne życiowo, podejmują się wielu różnych zadań, mają skłonność do zachowań impulsywnych i ryzykownych. Źle znoszą długotrwałą bezczynność i monotonnie.
Osoby z bieguna ujemnego cechują się biernością zachowania, niechętnie podejmują się dodatkowych zadań, są bardziej ostrożne w zachowaniu. Unikają sytuacji silnie stymulujących, lepiej znoszą nudę i monotonnie, gorzej natomiast sytuacje silnie stresujące.
Żwawość
Wymiar ten opisuje przebieg reakcji w czasie, jest rozumiany jako tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania wysokiego tempa aktywności oraz łatwej zmiany zachowania w odpowiedzi na bodźce zewnętrzne.
W biegunie dodatnim osoba wykazuje się dobrym refleksem, zdolnością do wykonywania wielu czynności jednorodnych w jednostce czasu oraz o plastyczności zachowania (zdolność przestawiania się z jednej czynności na drugą), skłonność do impulsywnych reakcji.
Osoby z bieguna ujemnego potrzebują więcej czasu, aby adekwatnie zareagować i zmienić swoje reakcje lub zachowania do zmian w otoczeniu, cechują się mniejszym tempem pracy, nie lubią i nie potrafią się spieszyć, są flegmatyczne.
Perseweratywność
Jest to tendencja do utrzymywania i powtarzania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca.
Osoby posiadające tę cechę w dużym stopniu wracają myślą do zdarzeń minionych, dokonując jej drobiazgowej analizy, rozpamiętują własne przeżycia i podjęte decyzje, długo je przeżywają i są nadmiernie skoncentrowane na przeszłości oraz na własnej osobie.
Małe nasilenie cechy świadczy o zdolności do myślowego oderwania się od minionych zdarzeń, krótkim czasie zalegania stanów emocjonalnych i myśli. Reakcje utrzymują się jedynie przez krótki czas po zaprzestaniu działania bodźca, który je wywołał.
Funkcjonalne znaczenie cech temperamentu
U dzieci z temperamentem trudnym częściej występują zaburzenia zachowania: hiperaktywność, zła koncentracja uwagi, częste i nagłe wybuchy złości, agresywność, utrata kontroli zachowania, depresja, znaczący strach i niepokój, nadmierna zależność, brak apetytu, trudności w zasypianiu.
Zakładaj się istnienie czynnika inteligencji ogólnego(g) – nadrzędnej zdolności umysłowej, niezbędnej do zmagania się z każdym zadaniem intelektualnym. Obecnie przyjmuje się, że istnieje trójwarstwowa hierarchia czynników intelektualnych – czynnikiem g na czele, kilkoma czynnikami grupowymi szerokiego zasięgu (płynna, skrystalizowana) oraz dużą liczbą czynników podgrupowych.
czynnik g
płynna – zdolność do dostrzegania złożonych relacji między symbolami i wykonywania manipulacji na symbolach (dostrzeganie analogii, klasyfikowanie obiektów)
skrystalizowana – dysponowanie wiedzą i umiejętnościami ważnymi w danym kontekście kulturowym (własna nabyta wiedza)
[-------]
a)wrażenia – najprostszy proces polegający na poznaniu cech przedmiotów (barwa, zapach), relacja między odbieranym bodźcem a przeżyciem psychicznym
b)spostrzeżenia – proces bardziej złożony, polegający na poznaniu całych przedmiotów zjawisk, aktywne wyodrębnienie określonych obiektów złożonych, układ kolorów; obraz + dźwięk,
c)uwaga – koncentracja na danym przedmiocie, zadaniu, lub dokładniejszym uświadomieniu sobie działających bodźców. Uwaga wspomaga uczenie się oraz trening sportowy
d)pamięć ruchowa – nawyk ruchowy
e)myślenie – łańcuch operacji myślowych za pomocą których przetwarzamy informacje
Zdolność:
potencjał możliwości jednostki (do czego człowiek byłby zdolny),
możliwości rzeczywiste (do czego człowiek jest rzeczywiście zdolny),
poziom wykonania określonych czynności lub zadań (to, co jest obserwowalne lub mierzalne w konkretnej sytuacji).
4 typy układu – temperament
Sangwinik wesoły, optymistyczny, widzi świat w kolorach jasnych, wrażliwy subtelny. W sytuacjach trudnych speszony, i smutny, ale ten stan szybko mija. Przeżycia jego są słabe i nieustabilizowane, szybko zmienia obiekty zainteresowań, przesadnie wyraża uczucia.
Choleryk- tendencje do niezadowolenia, podniecenia, agresywności, skłonny do gniewu, nie unika trudności i idzie im naprzeciw, posiada silne „ja”,zawzięty, uparty, co utrudnia z nim kontakt. Zewnętrzne reakcje są zgodne z jego przekonaniami i psychika.
Flegmatyk- zadowolony z siebie i ze świata, tylko silna syt, jest w stanie go podniecić - „zimnokrwisty” w życiu bierny obojętny, co doprowadza do apatii, przeżycia uczuciowe głębokie,tolerancyjny, powolnie reaguje na bodźce z zewnątrz.
Melancholik- smutny, ciemne kolory życia, przyszłość jawi się jako zagrożenie przeraża go. Nieustanny lek, lubi spokój, nie cierpi hałasu, życie jako ciężkie zadanie, kontakty nawiązuje b.trudno, ale jest wierny i stały, cierpi na kompleks niższości
Poznawcze koncepcje inteligencji – teoria Sternberga
Subteoria komponentowa (opisuje inteligencję jako wewnętrzny proces poznawczy, polegający na działaniu czynników wykonawczych):
komponenty wykonawcze (odpowiedzialne za wykonanie konkretnych zadań)
komponenty nabywania wiedzy (odpowiadają za przyswajanie informacji, porównywanie ich z posiadanymi)
metakomponenty (odpowiadają za planowanie i kontrolę procesu poznawczego)
Subteoria doświadczeniowa (sposób funkcjonowania składników w sytuacjach
o zróżnicowanym poziomie nowości w stosunku do dotychczasowych doświadczeń),
o inteligencji świadczy:
skuteczność działania w sytuacjach nowych
tempo automatyzowania czynności poznawczych
Subteoria kontekstualna (sposób działania składników inteligencji w realnych sytuacjach życiowych, decydujących o inteligencji praktycznej i społecznej)
Procesy poznawcze a inteligencja
Uczenie się - osoby inteligentne szybciej automatyzują procesy
poznawcze, wykonują czynności w sposób płynny, szybki, bez wysiłku i konieczności sprawowania kontroli;
Uwaga - osoby inteligentne lepiej radzą sobie w sytuacji konieczności nadzorowania dwóch czynności jednocześnie (mają zwiększoną pulę zasobów uwagi)
Pamięć robocza – osoby inteligentne mają większą pojemność pamięci roboczej
i wolniej zanikają u nich informacje;
Strategie poznawcze – osoby inteligentne lepiej dobierają strategie radzenia sobie
z zadaniem, o poziomie inteligencji ogólnej decydują strategie centralne.
Kontrola poznawcza – osoby bardziej inteligentne lepiej planują czynności poznawcze, kontrolują ich przebieg.
www.fit.pl
