Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom wraz z Fundacją Res Humanae po raz kolejny przybliżyło problematykę uzależnień behawioralnych – zarówno z perspektywy nauki, jak i praktyki. W ramach dziesięciu sesji szczególną uwagę poświęcono dzieciom i młodzieży oraz ich kontaktowi z nowymi technologiami.
Technologia – przyjaciel czy zagrożenie?
„Nowe technologie są nieodłączną częścią codziennego życia, ale ich nadmiar może prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych i psychicznych” – podkreśla dr Bogusława Bukowska, dyrektor Krajowego Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom.
Ekspertka wyjaśnia, że uzależnienia behawioralne pojawiają się wtedy, gdy naturalnie neutralne lub pożyteczne zachowania wymykają się spod kontroli. W praktyce najczęściej dotyczy to nadmiernego korzystania z internetu, mediów społecznościowych oraz gier komputerowych – zwłaszcza wśród młodych ludzi.
„Krótkotrwała przyjemność z kolejnego polubienia pod zdjęciem czy zdobycia punktu w grze staje się silnym bodźcem, który przyzwyczaja mózg do ciągłej stymulacji. Wirtualna rzeczywistość zaczyna dominować nad realnym życiem, ogranicza wolność dziecka i zaburza relacje” – tłumaczy dr Bukowska.
Konsekwencje nadmiernego używania ekranów
Eksperci wyróżniają kilka obszarów ryzyka:
-
Zdrowotne: zmęczenie, rozdrażnienie, problemy z koncentracją, zaburzenia snu, bóle głowy, nadwaga lub niedożywienie, lęki i depresja.
-
Społeczne: izolacja od rodziny i rówieśników, problemy w budowaniu relacji w świecie realnym.
-
Edukacyjne: spadek wyników w nauce, trudności w koncentracji, rezygnacja z aktywności rozwijających.
-
Emocjonalne: wahania nastroju, poczucie pustki, agresja, uzależnienie od opinii innych.
Jak podkreśla dr Bukowska, najbardziej dramatycznym skutkiem jest… utrata dzieciństwa – czas radości, odkryć i pasji staje się walką o kolejne „dawki bodźców”.
Problemy już u najmłodszych
Dr Magdalena Rowicka z Akademii Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej wskazała, że większość polskich przedszkolaków korzysta z ekranów codziennie, często dłużej niż zalecana jedna godzina dziennie. Nadmierny czas spędzany przed ekranem wpływa na funkcje wykonawcze mózgu: pamięć, koncentrację i zdolność hamowania reakcji.
Co ważne, nawet aplikacje edukacyjne mogą sprzyjać szybkiemu uzależnieniu, jeśli utrwalają schemat natychmiastowej nagrody zamiast faktycznej nauki.
Prof. Attila Szabo z Uniwersytetu ELTE w Budapeszcie zaznacza, że nie sam smartfon jest problemem, lecz aplikacje projektowane w sposób silnie uzależniający. W badaniach w Polsce, Węgrzech i Wielkiej Brytanii większość dzieci w wieku przedszkolnym korzysta z takich urządzeń codziennie. Najsilniejszym predyktorem czasu ekranowego jest zachowanie rodziców – im częściej dzieci otrzymują urządzenie, tym dłużej z niego korzystają.
Jak chronić dziecko?
Dr Bukowska podkreśla, że rodzice mają największy wpływ na kształtowanie zdrowych nawyków cyfrowych od najmłodszych lat. Proste działania mogą znacząco zmniejszyć ryzyko problemowego używania smartfonów:
-
Ustalanie limitów czasu spędzanego przed ekranem.
-
Wyznaczenie konkretnych miejsc i godzin korzystania z urządzeń.
-
Weryfikacja treści i aplikacji pod kątem wartości edukacyjnych.
-
Towarzyszenie dziecku podczas korzystania z treści cyfrowych i wspólne omawianie ich.
-
Zachęcanie do aktywności fizycznej i spędzania czasu na świeżym powietrzu.
W odpowiedzi na wyniki badań, Krajowe Centrum Przeciwdziałania Uzależnieniom w 2022 roku rozpoczęło kampanię edukacyjną dla rodziców przedszkolaków „Pierwsze kroki w cyberświecie”, skupiającą się na rozwijaniu kompetencji cyfrowych i rodzicielskich.
