Alergie sezonowe - jak sobie radzić?

Symptomy uczulenia pojawiają się przez całe życie, często sezonowo, mocno obniżając jego jakość. Mając na uwadze ten fakt, prawdziwe będzie stwierdzenie, że alergia jest chorobą przewlekłą. Nieleczona może prowadzić do groźnego powikłania – astmy oskrzelowej. Wszystkiemu winne są alergeny, inaczej antygeny, które nie posiadają jednolitej budowy chemicznej i nie dają się sklasyfikować. Stanowią je substancje pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, ale nie tylko. Uczula również kurz, dym papierosowy i smog, a nawet środki czystości i kosmetyki. Krótko mówiąc, alergenem może być wszystko.

Alergeny wokół nas

Końcówka zimy i wczesna wiosna to początek sezonu pylenia roślin, który trwa do września. Od kwietnia do października wytwarzają zarodniki grzyby pleśniowe. W ciągu roku pierwsza pyli leszczyna, ostatnie zarodnikują Cladosporium i Alternaria. Pyłki roślin i zarodniki pleśni są bardzo silnymi alergenami wziewnymi. Występują w powietrzu, krążąc bez przerwy w naszym otoczeniu. Do alergenów wziewnych zalicza się także kurz i wszystko, co wchodzi w jego skład, czyli roztocza, szczątki roślin, sierść i pierze zwierząt oraz przeróżne substancje chemiczne. Przy uciążliwych symptomach alergicznych pacjenci szukają pomocy w aptece. Powtarzalność sezonowa objawów wskazuje jednak na konieczność udania się do lekarza, aby sprawdzić, czy jest się alergikiem. Bardzo złą wiadomość stanowi fakt, że w przypadku częstego kontaktu z alergenem jego ilość potrzebna do wywołania symptomów maleje (zjawisko uwrażliwiania). Uczulenia powodowane przez antygeny wziewne dają objawy przede wszystkim ze strony układu oddechowego (nos) i narządów wzroku (oczy).

Gdy cieknie z nosa…

Alergiczny nieżyt nosa (ANN), popularnie nazywany katarem siennym, jest wynikiem nadmiernej wrażliwości błony śluzowej nosa na różnego rodzaju alergeny. Niestety, to niezwykle częsta przypadłość. Z jej powodu cierpią setki milionów ludzi na świecie, w tym aż dziewięć milionów Polaków. Objawia się kichaniem, zwiększoną ilością wydzieliny nosowej, świądem i niedrożnością nosa. Symptomom tym może dodatkowo towarzyszyć alergiczne zapalenie spojówek, zwłaszcza przy uczuleniach sezonowych, kaszel, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, uczucie bólu lub dyskomfortu gardła i krtani, niedrożność trąbki słuchowej, zaburzenia węchu i snu, chrapanie oraz przewlekłe zmęczenie, senność i rozdrażnienie, które w konsekwencji prowadzą do trudności w pracy i nauce. U dzieci obserwuje się także skłonność do nawracających zapaleń uszu, wysięk w uchu środkowym (czasem z wtórnym niedosłuchem), a nawet wady zgryzu będące wynikiem oddychania ustami. ANN może prowadzić do szeregu powikłań, spośród których najgroźniejsze to astma oskrzelowa. W przypadku niezdiagnozowanego lub nieodpowiednio leczonego nieżytu ryzyko wystąpienia tej choroby wzrasta dziewięciokrotnie. Powszechnym następstwem jest zapalenie zatok przynosowych, rzadszym bezdech podczas snu. Najprostsza klasyfikacja ANN dotyczy rodzaju alergenu. W związku z tym rozróżnia się sezonowy alergiczny nieżyt nosa (SANN), powodowany przez pyłki roślin, oraz całoroczny alergiczny nieżyt nosa (CANN), za którym stoją roztocza, pleśnie i alergeny pochodzenia zwierzęcego. Bardzo często pacjenci są uczuleni zarówno na antygeny całoroczne, jak i sezonowe, co skutkuje przewlekle trwającymi objawami. Taki alergik znacznie gorzej radzi sobie w życiu codziennym (50% chorych nie wysypia się przez wybudzenia w nocy).

…i łzawią oczy

W obrębie narządu wzroku alergiczne zapalenie obejmuje zazwyczaj spojówkę. Najczęściej problem ten występuje łącznie z ANN (ok. 90% przypadków). Szacuje się, że jeszcze więcej osób boryka się z objawami alergii ze strony oczu niż nosa. Samo uczulenie daje o sobie znać poprzez nadmierne łzawienie, swędzenie, zaczerwienie i pieczenie oczu oraz opuchliznę powiek. Czasami występuje światłowstręt. Niestety, wiele przypadków pozostaje nierozpoznanych (jeśli symptomy są łagodne) lub jest mylonych z infekcją. Podobnie jak alergiczny nieżyt nosa alergiczne zapalenie spojówek dzieli się na sezonowe i całoroczne. Dodatkowo wyróżnia się ostrą postać, gdzie objawy pojawiają się nagle, na przykład po pogłaskaniu kota, i dość szybko mijają (do 24–48 godzin). Charakterystyczny dla alergicznych zapaleń oczu jest świąd. Jeśli objaw ten nie występuje, może to oznaczać, że mamy do czynienia z inną przypadłością, na przykład z zespołem suchego oka.

Aby nie kapało

Leczenie alergii wymaga często podejścia indywidualnego. Przy ustalaniu terapii zwraca się uwagę na nasilenie objawów, wiek pacjenta i choroby współistniejące. Zalecane jest przede wszystkim unikanie alergenu i czynników drażniących, kiedy tylko to możliwe. Duży nacisk kładzie się na edukację pacjenta, a farmakoterapię dobiera w taki sposób, aby była bezpieczna, skuteczna i łatwa w stosowaniu. Profilaktykę alergii stanowią najprostsze czynności – noszenie okularów przeciwsłonecznych, szczególnie podczas jazdy na rowerze, mycie włosów przed pójściem spać (włosy łapią pyłki, które w nocy wysypują się na poduszkę i powodują nasilenie objawów alergicznych). W okresie pylenia warto też zrezygnować z soczewek kontaktowych.

Leki stosowane w alergiach sezonowych

Doustne, oczne i donosowe leki przeciwhistaminowe

Leki przeciwhistaminowe to bardzo powszechnie stosowane farmaceutyki, między innymi dlatego, że wiele z nich jest dostępnych w sprzedaży odręcznej. Blokując receptory histaminy, głównego sprawcy alergii, znoszą objawy histaminozależne – wodnisty wyciek z nosa, świąd, kichanie, łzawienie oczu. Kiedy wydzielona wskutek reakcji alergicznej histamina napotyka zablokowane receptory, po prostu nie działa. Systematyczne stosowanie preparatów przeciwhistaminowych sprawia, że terapia z dnia na dzień przynosi lepsze efekty. Leki doustne (cetyryzyna, loratadyna, lewocetyryzyna, desloratadyna, feksofenadyna) są skuteczne i szybko działają, zazwyczaj w ciągu godziny od przyjęcia. Większość z nich nie powoduje senności. Mogą jednak prowadzić do zespołu suchego oka, dlatego terapię warto uzupełnić o krople nawilżające do oczu. Wskazane jest, aby leczenie doustne zaczynać odpowiednio wcześniej, tydzień do dwóch przed okresem pylenia uczulającej rośliny. Oczne leki przeciwhistaminowe (azelastyna, ketotifen, olopatadyna, epinastyna) są bardzo dobrym rozwiązaniem, bo charakteryzuje je szybkie i długo utrzymujące się działanie przy wysokim profilu bezpieczeństwa. Preparaty donosowe (antazolina, azelastyna) poleca się przy sezonowym ANN.

Doustne, oczne i donosowe leki obkurczające

Doustne leki obkurczające (pseudoefedryna) są niewskazane u dzieci. Ocznych (nafazolina, tetryzolina) nie należy używać dłużej niż kilka dni, ponieważ mogą powodować wtórne przekrwienie spojówek. Donosowe z kolei (ksylometazolina, oksymetazolina) zaleca się doraźnie pacjentom z dużym obrzękiem błony śluzowej nosa. Leki te przeznaczone są do krótkiego stosowania. Przy dłuższej kuracji wykazują działania niepożądane – uzależnienie i uszkodzenia śluzówki.

Oczne i donosowe kromony

Kromony (kromoglikan sodu) wykazują właściwości przeciwzapalne i w umiarkowany sposób łagodzą objawy alergii. Są dobrze tolerowane, ale zdecydowanie słabsze od leków przeciwhistaminowych (działanie pojawia się po kilku dniach).

Donosowe glikokortykosteroidy

Glikokortykosteroidy dostępne są wyłącznie z przepisu lekarza. To najskuteczniejsze leki w terapii ANN. Znoszą wszystkie jego objawy. Mogą być stosowane zarówno u dorosłych, jak i u dzieci, zwłaszcza w przewlekłym i ciężkim przebiegu choroby. Biodostępność, aplikacja na błonę śluzową nosa i małe ryzyko działań niepożądanych (najnowsze preparaty zawierające furoinian i propionian flutikazonu czy furoinian mometazonu wykazują biodostępność systemową poniżej 0,5%) dają im znaczną przewagę nad lekami doustnymi. Ich bezpieczeństwo zostało potwierdzone w wielu badaniach klinicznych. Ciekawą cechą tych leków jest hamowanie objawów alergicznego zapalenia spojówek. Nie istnieje jednoznaczne wytłumaczenie tego działania. Glikokortykosteroidy donosowe przeznaczone są do długoterminowej terapii. Tylko wtedy wykazują pełną skuteczność i dlatego nie stosuje się ich doraźnie. Pierwsze efekty działania tych leków pojawiają się, w zależności od substancji, po kilku do trzydziestu sześciu godzin od podania.

Środki uzupełniające

Pomocniczo stosuje się sól fizjologiczną (zarówno do nosa, jak i do oczu), wodę morską (do nosa) i preparaty nawilżające (żele i spraye do nosa, krople do oczu).

Szczepionki podskórne i podjęzykowe

Immunoterapia swoista polega na wielokrotnym podawaniu coraz większych dawek szczepionki z alergenem. Jest bardzo skuteczna, ale wymaga czasu. Proces odczulania trwa od trzech do pięciu lat i zwykle prowadzi do całkowitego ustąpienia objawów.