Od czego zależy skuteczność szczepień?

Nie ma szczepionek w 100 proc. skutecznych. Jednocześnie istnieje wiele czynników, które na tę skuteczność wpływają. Warto zatem je znać, by móc ze szczepienia jak najbardziej skorzystać
2021-02-17 00:00
Udostępnij
Od czego zależy skuteczność szczepień?

"Skuteczność szczepienia indywidualnego pacjenta zależy od wielu czynników osobniczych, w tym ogólnego stanu zdrowia osoby szczepionej oraz od przyjętej definicji skuteczności, czyli określenia przed czym ma chronić szczepionka” – zaznaczają autorzy adresowanego do lekarzy poradnika pt. „Jak odpowiadać na wątpliwości rodziców na temat szczepień?”, opracowanego przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny (NIZP-PZH).

Bo szczepionka może chronić m.in. przed:

  • Śmiercią z powodu choroby zakaźnej,
  • trwałymi powikłaniami choroby,
  • zakażeniem wrodzonym,
  • ciężkim przebiegiem choroby, który wymaga hospitalizacji,
  • zakażeniem i każdym, nawet łagodnym zachorowaniem.

Są zatem szczepionki, które chronią przed wszystkimi tymi stanami i takie, które chronią przed jednym lub kilkoma z nich.

Skuteczność szczepienia u konkretnej osoby zależy m.in. od takich czynników jak:

  • wiek osoby szczepionej;
  • występujące u danej osoby choroby czy inne problemy zdrowotne;
  • sposób podania szczepionki;
  • czas, jaki upłynął od szczepienia;
  • ewentualny, wcześniejszy kontakt z chorobą;
  • rodzaj i jakość szczepionki.


Jak wysoka jest skuteczność różnych szczepionek

„Przykładowo, szczepionka przeciwko odrze, śwince i różyczce (MMR) jest bardzo skuteczna w ich zapobieganiu. Zwykle gwarantuje ochronę na całe życie, a jej skuteczność wynosi około 97-99 proc. u zdrowych dzieci, które otrzymają dwie dawki” – czytamy na stronie vaccination-info.eu.

Od razu dodajmy, dla porównania, jak kształtuje się skuteczność innych znanych szczepionek:

  • Ospa wietrzna: 95 proc. i powyżej (długotrwała odporność po podaniu 2 dawek szczepionki)
  • Błonica: powyżej 95 proc. (konieczne dawki przypominające)
  • Krztusiec: 78-90 proc.(w zależności od rodzaju szczepionki), ochrona utrzymuje się przez 3-10 lat po ostatniej dawce (stąd warto, by osoby dorosłe porozmawiały ze swoim lekarzem na temat ewentualnego ponownego zaszczepienia)
  • Tężec: powyżej 90 proc. (konieczne dawki przypominające)
  • Nowy koronawirus SARS-CoV-2: do 95 proc.
  • Grypa: 40-60 proc.

W niektórych przypadkach dana osoba może jednak zachorować, pomimo przyjęcia zalecanych dawek szczepionki przeciwko jakiejś chorobie. Jest to spowodowane tym, że w organizmie tej osoby nie wytworzyła się wystarczająca odporność na tę chorobę, lub odporność ta z czasem zmniejszyła się. W takich przypadkach jednak objawy choroby u tej osoby są często łagodniejsze niż w przypadku niezaszczepienia. Znacznie mniej prawdopodobne jest również zarażenie innych osób.

Zwykle jest niestety tak, że im bardziej pacjent wymaga ochrony z racji słabej odporności, tym gorzej odpowiada na szczepienie. Przykładowo osoby powyżej 65 lat, które ciężko chorują na grypę, jednocześnie słabo odpowiadają na szczepienie. Z tego powodu szczepionka przeciw grypie jest u osób starszych powyżej 65 lat umiarkowanie skuteczna pod względem ochrony przed zachorowaniem na grypę niezależnie od jej przebiegu (każdym zachorowaniem), ale jest znacznie bardziej skuteczna, jeżeli chodzi o uniknięcie hospitalizacji, a najskuteczniejsza pod względem zapobiegania zgonom z powodu grypy.

I tu właśnie dochodzimy do sedna sprawy. Kluczowa funkcja szczepień oraz najważniejsza miara ich skuteczności, to nie tyle zdolność do zapobiegania każdemu zachorowaniu, lecz istotne ograniczenie ryzyka ostrego przebiegu danej choroby u osób zaszczepionych oraz uniknięcie związanych z tym groźnych powikłań, z przedwczesnym zgonem włącznie. To właśnie dlatego warto się szczepić! Uznani eksperci zgodnie przekonują, że korzyści wynikające ze szczepień zdecydowanie przewyższają związane z nimi ryzyko (wystąpienia skutków ubocznych, tzw. NOP-ów). 

Nie wszyscy kwalifikują się do szczepienia

Na koniec, w kontekście bezpieczeństwa i skuteczności szczepień, warto jeszcze przypomnieć, że zanim ktokolwiek zostanie dopuszczony do szczepienia musi najpierw przejść kwalifikację, której dokonuje lekarz. 

Uniwersalnym przeciwwskazaniem do szczepienia w przypadku każdej szczepionki jest układowa, nasilona reakcja anafilaktyczna po podaniu poprzedniej dawki szczepionki lub reakcja anafilaktyczna na jakikolwiek składnik szczepionki. Dotyczy to wstrząsu anafilaktycznego prawidłowo rozpoznanego i zakwalifikowanego, tj. zajęcia co najmniej dwóch układów lub obrzęk jamy ustnej i/lub krtani.

Szczepionek żywych nie należy podawać w przypadku:

  • ciężkich wrodzonych i nabytych niedoborów odporności,
  • białaczki, chłoniaków,
  • uogólnionego procesu nowotworowego,
  • chemioterapii, radioterapii, wysokiej dawki sterydów,
  • przeszczepienia szpiku,
  • transplantacji narządów,
  • ciąży.

Względnym przeciwwskazaniem do szczepień są:

  • ostra choroba o ciężkim lub średnio ciężkim przebiegu, w tym wysoka gorączka, (łagodna choroba np. przeziębienie nie jest przeciwwskazaniem do szczepień),
  • zaostrzenie choroby przewlekłej,
  • wstrząs anafilaktyczny, w wywiadzie, który wystąpił w innej sytuacji (niezwiązanej z podaniem szczepionki).

U takich pacjentów ryzyko anafilaksji po szczepieniu jest wyższe.

W przypadku choroby przebiegającej z wysoką gorączką lub zaostrzenia choroby przewlekłej powinno się poczekać do czasu ustąpienia objawów i poprawy stanu pacjenta.

To nieodzowne środki ostrożności, które podejmuje się m.in. po to, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia ewentualnych NOP-ów, a także by zapewnić skuteczność szczepienia.